مێژووی ونبوو و نەگێڕدراوی کورد- چاوپێکەوتن لەگەڵ سۆران حەمەڕەش

e ئینستیتیوتی کوردی واشنتۆن (WKI) میوانداری سۆران حەمەڕەش، نووسەری کتێبی (مێژووی ونبوو و نەگێڕدراوی کورد: دووبارە دۆزینەوەی سەرەتای شارستانیەتی ڕۆژئاوا و سەرچاوەی زمانە هیندۆئەوروپییەکان)ی کرد.

سۆران حەمەڕەش، نووسەر و ئەکادیمیست و مێژوونووس و زمانزانێکی کورد، نزیکەی ٣٠ ساڵی ژیانی خۆی بۆ لێکۆڵینەوە لە کورد و مێژووەکەی تەرخان کردووە. کتێبەکەی خوێنەران دەباتە سەفەرێکی هەمەلایەنە لە سەرەتاکانی نووسین و کشتوکاڵدا، کە بەشێکی دانەبڕاون لە شارستانییەتە سەرەتاییەکان و مێژووی کورد.

حەمەڕەش دەڵێ، بناغەی مۆدێرن بۆ تێگەیشتنمان لە مێژوو و شارستانییەتی کۆن، بۆ مەبەستی ناسینی ڕابردوو دانەمەزرا، بەڵکو بۆ خزمەتکردنی ئەجێندا ئایدیۆلۆژی و ئایینی و سیاسییەکان بوو. ئەمەش بووەتە هۆی ئەوەی لە نێو زانایاندا ڕێبازی نابابەتی بێتە ئاراوە، لە ئەنجامدا مامەڵەیەکی هەڵبژێردراو و گۆشەگیر لەگەڵ مرۆڤەکان لە تۆمارە مێژووییەکان. لە ئاکامدا مێژوونووسیی هەنووکەیی ڕەنگدانەوەی سروشتی ئۆرگانیکی کۆمەڵگەی مرۆڤایەتی نییە، ئەمەش دەبێتە هۆی لێکتێگەیشتنی هەڵەی بەرچاو سەبارەت بە مێژووی کۆن و مێژوویەکی ونبوو و نەگێڕدراو بۆ کورد.

بەشێک لە چاوپێکەوتنەکە:

دبلیو.

سۆران: مێژووی کورد لەلایەن کەسانی دەرەکییەوە نووسراوە. دیارە ئەوە بە تەواوی نەرێنی نییە، بەڵام مەبەستم ئەوەیە کە کورد تا ئێستا مێژووی خۆی بە باشی نەنووسیوە. ئەوەی لە ئێستادا لە ئەکادیمیادا دەیبینن ئەوەیە کە کورد سترێئۆتایپە. بۆ نموونە ئەگەر سەیری ئینسایکلۆپیدیای بریتانیکا بکەیت – یەکێک لە گەورەترین ئینسایکلۆپیدیاکانی جیهان – کورد بە کۆچەری تا سەدەی بیستەم دەناسێنێت. دەڵێ ئەوان لە شاخدا مەڕدار بوون تا کەوتنە ژێر دەسەڵاتی زلهێزە کۆلۆنیالیستەکان. و ئەوەش کوردی ناچار کرد ژیانێکی جێگیر و ئارامی هەبێت و دەست بە پراکتیزەکردنی کشتوکاڵ بکات. پێش سەدەی بیستەم، بە پێی ئەکادیمیای گشتی، کورد لەم شاخانەدا کۆچەری بووە.

بەڵام کاتێک سەیری بەڵگەکان دەکەیت، خەڵکێکی تەواو جیاواز دەبینیت. ئێمە کتێبمان هەیە کە 1200 ساڵ لەمەوبەر نووسراون و کورد بە تەواوی جیاوازتر دەناسێنن. من گەنج بووم و پێش ئەوەی چاوم لە کورد بکەم، سەیری خۆمم دەکرد، چونکە لە ماڵەوە ژیانێکی هاوتەریبم هەبوو. ئێمە کورد بووین. باوکم پێی وتم، ئێمە کوردین و پێویستە کورد بمێنینەوە.’ بەڵام زیاتری پێ نەدام. کاتێک دەچوومە قوتابخانە، لە کتێبی مێژوودا دەمانخوێندەوە کە ئێمە بوونمان نییە. دوو جیهان هەبوون کە بوونی منیان تێدا مشتومڕ بوو: لە جیهانی کتێبی مێژوودا ئێمە بوونمان نەبوو، بەڵام لە ماڵەوە بوونمان هەبوو. ئەم دژایەتییە وای لێکردم لە تەمەنێکی بچووکەوە بخوێنمەوە تا دەست بکەم بە تێگەیشتن لەوەی بۆچی ئەمە ڕوودەدات.

بۆ من مێژووی مرۆڤایەتی بە هەموو شێوەیەک بەیەکەوە گرێدراوە. بۆ تێگەیشتن، دیراسەی ئایینی کۆنم کرد، مرۆڤی ئینگلیز، مرۆڤی فەرەنسی، ویستم لێیان تێبگەم چونکە هەموو مرۆڤایەتی بە جۆرێک لە جۆرەکان بەیەکەوە گرێدراوە. بۆ نموونە پێغەمبەرێک هەبوو بە ناوی مانی. ئەم پێغەمبەرە، پێش ئیسلام، لە سەرانسەری جیهاندا ناسراو بوو. باوک و دایکی خەڵکی حەمدان بوون. ئەو ناوچانە بەشێک بوون لە خاکی کورد. لەو بنەماڵەیە هاتووە و ئایینەکەی لە چینەوە بۆ ئەوروپا بڵاوبووەتەوە. کاریگەر بوو.

ئێمە ئەم پەیوەندییەمان بە نرخ نەزانی. هەر بۆیە سەرنجم لەسەر تێگەیشتن لە کورد نەبوو: چونکە لێکۆڵینەوەم لە هەموو ئەم ئایین و نەتەوە جیاوازانە کرد کە یارمەتیم دا کورد لە چوارچێوەی وێنە گەورەکەی مێژووی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و مێژووی ئەوروپاشدا ببینم. ئەوەی کە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و ئەوروپا زۆر بەیەکەوە گرێدراون، دیار نییە. بەڵام کاتێک قووڵتر هەڵکەنیت تێدەگەیت کە وشەکان چۆن گەشت دەکەن بۆ نموونە وشەیەکی سۆمەری وەک “grî” لە سۆمەریدا بە واتای گریان دێت. Grî بە واتای گریان، لە ئینگلیزیشدا گۆڕا و بوو بە گریان. وە بە فەرەنسی شتێکی لەو جۆرە. ناتوانم هەموو ئەم وشانەم لەبیر بێت. وە دەتوانیت لە فۆڕمی جیاوازی ئیتاڵیدا بزانیت کەمێک ماناکە دەگۆڕێت. ئەوە شتێکی تێگەیشتووە بۆ وشەکان کاتێک لە سەرانسەری جیهاندا بڵاودەبنەوە بەشێک لە ماناکانیان لەدەست دەدەن بەڵام لە هەمان بازنەی زمانەکاندا دەمێننەوە. ئەمە چیرۆکی ئەوەیە کە چۆن دەستم کرد بە تێگەیشتن لە کورد.

و.ک.ی: گەلی کورد چەندین سەدە لەگەڵ دانپێدانان وەک شوناسێکی جیاواز خەباتی کردووە. ئەم تێکۆشانە چۆن لەم تێڕوانینە دوور و درێژەی مێژووی دەرەوەی کوردستاندا دەردەکەوێت؟

سۆران: با بگەڕێینەوە بۆ جەنگی جیهانی یەکەم. دوای جەنگی جیهانی یەکەم، زلهێزە کۆلۆنیالیستەکان لەلایەن دامەزراوەکانیانەوە ئاگادارکرانەوە. ئەم دامەزراوانە تێگەیشتنێکی قووڵیان لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست نەبوو، چونکە بە شێوەیەکی سەرەکی دەستیان بە مێژوونووسی یۆنانی و ئەو زانیاریانە دەگەیشت کە لە کتێبی پیرۆزەوە بەدەستیان هێنابوو. دوو سەرچاوەی سەرەکی بۆ تێگەیشتن لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، مێژوونووسی ئینجیلی و یۆنانی بوون. وە ئەم دووانە ناهاوسەنگن. تەواوی مێژووی ناوچەکەمان پێ ناڵێت. کورد لەو مێژووە ناهاوسەنگەدا بوونی نەبووە. کاتێک نەخشەکەیان کێشا، دان بە کورددا نەگیرا. دەبێت هەمیشە لەوە تێبگەین کە داڕێژەرانی سیاسەت و ئەوانەی بڕیار دەدەن وەک بەشێک لەوە ڕاوێژ بە مێژوونووسان و مێژوو دەکەن. ئەو زلهێزە کۆلۆنیالیانە کاتێک هاتنە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، تێگەیشتنێکی زۆر خراپیان لە واقیع هەبوو، سیاسەت و سیاسەتیشیان باس بوو